Waarom vergrijst hout?

Bijna iedereen weet wel dát hout vergrijst maar waarom dat nu eigenlijk gebeurt is niet voor iedereen duidelijk. Veel mensen denken dat vergrijzen hetzelfde is als rotten en dat je dat dus koste wat het kost moet zien te voorkomen. Niets is minder waar dus gaan we nu eens  kijken naar wat vergrijzen nu eigenlijk is.

Als we dat weten weten we ook de antwoorden op vragen als: “Hoe kan ik hout ontgrijzen / hoe krijg je hout weer mooi?”, “Hoe werkt hout ontgrijzer?” en “hoe voorkom je dat hout verkleurt?”…Om te snappen wat er eigenlijk gebeurt moeten we eerst even de microscoopbril opzetten om in alle rust bij een kopje thee een willekeurig stukje hout onder de loep te nemen. Als je dat doet en je zoomt ver genoeg in dan zul je zien dat hout voornamelijk bestaat uit Cellulose, Hemicellulose en Lignine. Daarnaast kun je eventueel nog inhoudsstoffen en/of mineralen aantreffen maar dat is slechts een klein percentage en gaan we het misschien in een van de volgende blogs nog weleens over hebben.

Cellulose

Hout bestaat voor ongeveer de helft uit cellulose. Afhankelijk van de houtsoort wisselt dit percentage tussen ongeveer 40 en 50%. Cellulose vormt samen met de Hemicellulose de eigenlijke structuur van het hout en kennen we in de volksmond als “de houtvezels”. Deze vezels bepalen de structuur van het hout en daarmee ook de treksterkte. Cellulose is wit van kleur, bestaat uit kleine draadjes waardoor het een soort touwtje lijkt en komt in heel veel planten voor. Denk maar eens aan katoen- of vlas-vezels.

Hemicellulose

Hemicellulose is chemisch gezien weliswaar anders dan gewone cellulose omdat het kortere en sterk vertakte moleculen heeft maar omdat het samen met de cellulose de structuur vormt gooien we voor dit verhaal die twee voor het gemak maar even op een grote hoop. Loofhout bevat 20 tot 30% Hemicellulose terwijl naaldhout het met slechts 15 tot 20% moet doen.

Lignine

De andere belangrijkste bouwsteen van hout is Lignine. Loofhout heeft met 16 tot 23% gemiddeld wat minder lignine dan naaldhout dat voor ongeveer 23 tot 33% uit die stof bestaat. Je mag Lignine zien als de lijm waarmee de cellulosevezels aan elkaar geplakt zijn. Lignine bepaalt daarmee de druksterkte van een stuk hout en Lignine is donkerder van kleur dan Cellulose.

Inhoudsstoffen

Sommige houtsoorten bevatten inhoudsstoffen of mineralen. Een van de meest bekende is misschien wel het looizuur dat onder andere in eikenhout wordt aangetroffen. Inhoudsstoffen dragen niks bij aan de sterkte van het hout maar kunnen wel invloed hebben op eigenschappen als bijvoorbeeld kleur, duurzaamheid of geur.

OK, genoeg molecuulpraat! Eenvoudig voorgesteld bestaat hout dus uit lichtgekleurde cellulosevezels die met een donkerder gekleurd Lignine-papje aan elkaar geplakt zijn. Ik hoor je denken: “We gingen het toch over vergrijzen hebben?”. Nou, daar komt ie. De zon is de grote boosdoener en zorgt er met zijn UV-straling voor dat het lignine-papje wordt afgebroken. Als dat gebeurt verdwijnt de lignine dus aan het oppervlak maar omdat cellulose aanmerkelijk moeilijker afbreekbaar is blijven de cellulosevezels op het oppervlak over en komen deze als een soort borstelhaartjes aan het oppervlak te liggen. Door deze haartjes wordt het hout dus een klein beetje ruwer en omdat cellulose wit van kleur is wordt het oppervlak dus ook grijzer. En dat is wat er gebeurt als hout vergrijst. De lignine verdwijnt en de cellulose blijft over!

Nu we dat weten, weten we ook het antwoord op de vraag: “Hoe voorkom je dat hout vergrijst?”. Nou, gewoon zorgen dus dat de lignine niet verdwijnt! Dat kun je bijvoorbeeld doen door het hout niet bloot te stellen aan UV-straling. Houten meubelen die niet dicht bij het raam staan verkleuren om die reden niet of nauwelijks terwijl een kast die wel in de volle zon staat binnen de kortste keren grijs is geworden. Maar ja, we kunnen nu eenmaal niet alles in de kelder zetten om het maar uit de zon te houden dus wat doen we dan? Antwoord op die vraag is natuurlijk: “Zorgen dat er iets anders bovenop de lignine komt te liggen dat de zon eerst weg moet branden voordat de uv-straling bij de lignine kan”. En die laag kan bijvoorbeeld verf, vernis of olie zijn. Door het hout te voorzien van een beschermend filmpje moet de zon eerst die film wegbranden en blijft de lignine onaangetast tot de beschermende film is weggebrand. Zodra de beschermende film weg is komt de lignine bloot te liggen en zal het hout alsnog beginnen te vergrijzen maar als we die film dus maar in tact houden en we dus netjes onderhoud blijven plegen dan blijft de lignine beschermd en zal het hout zijn kleur blijven behouden.

Hoe snel vergrijst hout?

Zodra de toplaag van het hout is vergrijsd en het oppervlak dus gaat bestaan uit duizenden uit-stekende cellulosevezeltjes zullen die vezeltjes als een soort gordijn gaan fungeren waardoor de uv-straling steeds minder makkelijk bij het lignine kan. Hoe meer het hout dus vergrijsd is, hoe minder snel de vergrijzing verder zal gaan. Hoe snel hout vergrijst hangt dus niet alleen af van de samenstelling van het hout zelf en de wel of niet aangebrachte bescherming maar ook van de mate waarin het al vergrijsd is.

Hoe krijg je vergrijsd hout weer mooi?

Als je de losse cellulosevezels verwijdert kom je op een oppervlak waar de cellulosevezels nog wel netjes in de lignine zitten en krijg je dus ook vanzelf de oorspronkelijke kleur van het hout weer terug. Je kunt die uit-stekende cellulosevezels afmaaien door het oppervlak te lijf te gaan met schuurpapier of je kunt ze weg laten vreten door een hout ontgrijzer wat niets meer is dan een oplossing van Oxaalzuur. Het zuur vreet de losse vezels weg maar laat de rest van het hout onaangetast waardoor je de oorspronkelijke kleur weer terug krijgt. Grote platte vlakken kun je eenvoudig te lijf gaan met schuurpapier en/of een schuurmachine, voor sterk geprofileerde oppervlakken of oppervlakken waar je slecht bij kunt is het  makkelijker om dit weg te halen met oxaalzuur

Vergrijzing heeft dus niets te maken met rotten van het hout maar is eigenlijk een soort natuurlijke bescherming die het hout krijgt tegen het zonlicht en of je het wel of niet mooi vindt… dát mag je helemaal zelf weten.